Heuvelland, op een vroege, frisse maar mooie zaterdagochtend na een regenachtige nacht. Verschillende wagens komen een weide opgereden waar een rupskraan al warm staat te draaien. De inzittenden begroeten elkaar hartelijk, bespreken bij een koffie wat de dag moet brengen en gaan aan de slag. Als een geoliede machine, hoewel ze op vrijwillige basis dit onderzoek uitvoeren en tijdens de week elk bij hun eigen werkgever aan de slag zijn. De kraan begint te brullen, een drone gaat de lucht in, archeologen springen met schop in de aanslag de pas opengetrokken sleuf in.
De testopgraving kadert binnen het project en dient als controle van de resultaten van geofysische bodemscans die op deze locatie gemaakt zijn. Het perceel was één van de geselecteerde velden en weiden in de frontzone van West-Vlaanderen: in totaal werd een 300-tal hectare gescand met geofysische methodes om archeologische sporen in kaart te brengen. Het terrein hier lag voor een groot deel van de oorlog pal op de frontlijn.
Bodemscan van het perceel
Het terrein werd ingemeten met een sensor die de Elektromagnetische Inductie meet (EMI), en die door een quadvoertuig in regelmatige lijnen over het terrein wordt getrokken. De geofysische scans tonen duidelijk de frontloopgraven, bunkers en bomkraters die zich nog intact onder de ploeglaag bevinden, maar ook een interessante rechthoekige structuur van 40 bij 60 meter. Het lijkt te gaan over een omgracht terrein met binnenin een zeer regelmatige indeling van 5×6 rechthoeken.
Op de afbeelding hieronder zien we de structuren uit WO 1 zoals die op historische luchtfoto’s te zien zijn, in vergelijking met de EMI scan. Links de Britse frontloopgraven, centraal niemandsland in 1916, en midden onderaan de rechthoekige structuur. De Duitse frontlijn lag rechts, net buiten beeld.
Kies tussen het linkse en rechtse beeld door met de muis de lijn centraal in het beeld te verplaatsen. Gebruik Mozilla Firefox of Google Chrome voor een goede weergave. (Orthophoto (Informatie Vlaanderen), EMI meting © Universiteit Gent)
Het kamp op luchtfoto’s uit WO I
In onze databank hebben we 42 WO I-luchtfoto’s van deze locatie. Daarop zien we dat de rechthoekige structuur eind 1917 aangelegd wordt, als de frontlijnen na de Slag bij Mesen 4,7 km naar het oosten zijn opgeschoven en het gebied in het achterland ligt. Het gaat dus om een geallieerde structuur, maar wat is het precies? Het ligt veel te ver vooruitgeschoven voor een soldatenkamp, te dicht bij het front. Maar het lijkt ook niet op een opslagplaats en springt te veel in het oog om een commandopost te zijn.
Kleine opgraving als controle
En dat brengt de archeologen die zaterdag hier bijeen: met beperkt budget maar volgens de regels van de kunst en met toelating van het Agentschap OE werken ze samen om de betekenis van de site te achterhalen en om te bekijken waarom de structuur zo duidelijk en scherp in de geofysische metingen naar boven komt. Al snel komt een tiental barakken in de proefsleuven tevoorschijn, de meeste met een mooi aangelegde bakstenen vloer. Ze zijn allemaal ongeveer 60 cm diep ingegraven en hebben een ingang met een trapje. De wanden bestonden uit houten paaltjes en planken, waarop een golfplaten dak steunde, dat verder verstevigd werd met zand of zandzakjes.
Kies tussen het linkse en rechtse beeld door met de muis de lijn centraal in het beeld te verplaatsen. De proefsleuven zijn zo gekozen dat ze twee rijen van barakken doorsnijden – de donkere vlekken in de EMI scan.
Het vondstmateriaal is hoofdzakelijk Brits en wijst duidelijk op een kamp, met dagdagelijkse gebruiksvoorwerpen naast de vele militaire objecten. Maar er zijn ook Australische vondsten, en recent archiefonderzoek in Australische documenten wijst er inderdaad op dat dit een vooruitgeschoven winterkamp kan zijn, in oorsprong Brits maar later door de Australiërs overgenomen. Duitse vondsten dateren wellicht van het Voorjaarsoffensief, toen de zone weer in Duitse handen viel.
Bekijk de opgegraven barak in 3D
Publicatie en presentatie voor het ruime publiek
De opgraving werd een eerste keer gepresenteerd op de contactdag Conflict in Contact in Gent, december 2016.
Momenteel werken we aan de eindpublicatie waarbij alle verschillende bronnen betrokken worden.
In april 2017 publiceerde Ex Situ een fotoreportage over de opgraving.
En een unieke tentoonstelling in het In Flanders Fields Museum in Ieper, “Sporen van oorlog. Archeologie van de Eerste Wereldoorlog” toont onder andere deze opgraving, de vondsten en de technieken die voor dit onderzoek ingezet werden.
- Meer info over de tentoonstelling
- De tentoonstelling en het gebruik van onze technieken haalde enkele keren de pers